1- Tedarik Zinciri (Supply Chain) Tedarik gereksinim duyulan bir ürünün doğru zaman, doğru şekil ve doğru miktarda uygun maliyet ile temin edilmesidir. Temin edilen ürünün tedarikçi tarafından üretilebilmesi için kendi hammaddelerinin tedarikini de aynı şekilde sağlanması gerekir. Bu şekilde ilk maddeye kadar giden bir tedarik zinciri oluşur. Tedarik zinciri, bir ürünün ilk maddesinden başlayarak, tüketiciye ulaşması ve geri dönüşümünü de içeren tüm süreçlerde yer alan tedarikçi, üretici, distribütör, perakendeci ve lojistikçilerden oluşan bir bütündür .
Şekil 1 Tedarik Zinciri
Tedarik zinciri boyunca ürün/malzeme, bilgi ve para akışı gerçekleşir. Bu akışların her biri zincir içindeki şirketlerin tümünün performansını etkiler. Söz konusu akışlar yavaşladıkça maliyetler artmaya başlar. Malzeme akışı yavaşladıkça, hatta durunca stok maliyetleri veya kayıp satış maliyetleri, bilgi akışı yavaşladıkça değişkenlik ve belirsizlikten kaynaklanan maliyetler ve para akışı yavaşladıkça finansman maliyetleri artar. Zincir içindeki gecikme ve beklemeler tüm akışları olumsuz yönde etkiler. Bu çerçevede zincirin çevikliği ve esnekliği ile zincir üyesi şirketler arası işbirliği kavramı son derece önem arz etmektedir. Bir şişe süt üretiminin tedarik zincirine bakıldığında ilk maddeye doğru ilerlerken besi çiftliklerine, yem, şişe, etiket ve alüminyum üreticileri ile karşılaşılacaktır (Şekil 2). Amaç bu şirketler arasında malzeme, bilgi ve paranın akış hızını artırmaktır.
Şekil 2. Şişe Sütün Tedarik Zinciri
2. Kamçı Etkisi (Bullwhip Effect)
Tedarik zincirinde yer alan şirketlerin kendi tedarikçilerine sipariş vermesi genelde tekrarlayan bir yapıya sahiptir. Herkes satış siparişlerini ve tahminlerini dikkate alarak gereksinim duyduğu hammadde ve malzemeler için tedarikçilerine sipariş verir. Ancak tedarik siparişlerinin değişkenliği satış siparişlerine göre daha fazladır. Örneğin perakendecinin müşteri talebi fazla değişken olmadığı halde, perakendecilerin distribütörlere olan siparişlerinde çok daha fazla dalgalanma olmaktadır. Distribütörlerin fabrikaya verdiği siparişlerdeki dalgalanma ise daha da fazladır. Tedarik zinciri boyunca siparişlerin gittikçe artan değişkenliği ve bilgi bozulması zincirde Kamçı Etkisine neden olur (Şekil 3). Bunun nedeni tedarik ve üretim süreçlerinde oluşabilecek fire, miktar, gecikme, bilgi eksikliği vb sorunlara karşı önlem almaktır. Ayrıca tedarik zinciri boyunca bilginin aktarımı esnasında ortaya çıkan hatalar, varyansı artırmakta ve dolayısıyla her bir zincir üyesi şirket için olumsuz sonuçlar oluşturmaktadır.
Gereksiz dalgalanmalar, tedarik zinciri planlama ve uygulama sürecini karmaşıklaştırırken, aşağıdaki istenmeyen durumlara neden olur:
• Programlama/çizelgeleme belirsizliği ve değişkenliği artar
• Kapasite limitleri aşılabilir veya kapasitenin altında kalınabilir
• Ürün çevrim süreleri uzar
• Güvenlik stoğu miktarları artar
• Genel işletme maliyetleri artar
• Müşteri hizmet seviyeleri düşer
• Satış ve kârlılık azalır
Tedarik zincirindeki değişkenliği, yani kamçı etkisini kontrol altına alabilmek için kullanılabilecek araç ve yöntemleri belirlemek önemlidir. Bu amaçla, öncelikle tedarik zincirinde dalgalanmaya yol açan ana etkenleri anlamak gerekir. Bunlar; talep tahmini tutarsızlıkları, planlama yetersizliği, uzun ve çevik olmayan tedarik süreleri, yüksek, şişirilmiş ve düzensiz sipariş miktarları, fiyat dalgalanmaları, ölçek ekonomisi düşüncesi, bilgi teknolojisi ve insan kaynakları yetersizlikleri, kampanya ve iskontolar, işbirliği ve iletişim eksiklikleridir.
Şekil 3. Kamçı Etkisi
3. Lojistik Yönetimi ve Tedarik Zinciri Yönetimi Farkı (Differences between Logistics and Supply Chain Management)
Lojistik yönetimi; tedarik zincirinin bir aşaması olarak, müşteri gereksinimlerini karşılamak amacıyla, tedarik noktalarından teslimat noktalarına kadar, ürün, hizmet ve ilgili bilgilerin akış ve depolanmasının etkin ve verimli bir şekilde planlanma, uygulama ve kontrol edilmesi sürecidir (CSCMP, 2009). Tedarik zinciri yönetimi ise müşteriler ve diğer paydaşlar için değer yaratan ürün, hizmet ve bilgi sağlamak amacıyla ilk tedarikçiden son kullanıcıya kadar olan kilit iş süreçlerinin entegrasyonudur (Global Supply Chain Forum, 1998).
Lojistik ürünleri olması gereken yere ulaştırmak için taşıma, depolama, gümrükleme vd. faaliyetleri entegre bir şekilde gerçekleştirir. TZY bu süreci, tüm şirket faaliyetlerini ve zincirin diğer şirketleriyle olan ilişkilerini kapsayacak şekilde organize ederek daha ileri aşamalara götürür. Kendi müşterilerinize ürünleri göndermek istediğiniz zaman lojistik yapıyorsunuz demektir. Ancak tedarik zincirindeki tüm üretim ve lojistik fonksiyonların sürekliliği için tedarik zincirini organize ediyorsanız, TZY dünyasındasınız demektir. Şekil 4 tedarik zincirinde çok sayıda üretim ve lojistik aşama olduğunu göstermektedir.
Tedarik zinciri yönetimi; zinciri içinde yer alan şirketlerin SRM, ERP ve CRM sistemlerinden gelen bilgilere zincirin etkin ve verimli bir şekilde yönetim yaklaşımıdır. (Şekil 5).
Şekil 4 Lojistik ve Tedarik Zinciri Farklılığı
Şekil 5 Tedarik Zinciri Yönetimi ve ERP
4. TZY Çözümleri (SCM Solutions)
TZY yönelik başlıca çözümler aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:
• Değişkenliği ve Belirsizliği azaltmak
• Talep ve Arz Planlama (Demand and Supply Planning)
• Bilgi Paylaşımı (Information Sharing)
• Müşteride Tedarikçi/Tedarikçide Müşteri Temsilcisi Bulundurma
• Uzun Süreli Sözleşmeler ile Çalışmak (İdeal Kazanç Paylaşımına Dayalı Sözleşme Yönetimi (Buyback, Payback, Revenue-sharing, Quantity-discount, vd.)
• Yalın, Çevik ve Çekme esaslı TZY (JIT, Üretim Sırasına Göre Teslimat, vd.)
• Tedarik Süresini Kısaltmak
• Elektronik İş (B2B2C/EDI/XML), Hızlı Yanıt (Quick Response)
• Çapraz Sevkiyat (Cross Docking), Döngüsel Sefer (Milk Run)
• İleri Planlama ve Çizelgeleme Yaklaşımları(APS)
• Yalın ve Çevik TZY (Leagile SCM)
• Tedarik Zinciri Planlama, Ağ Tasarımı (Network Design)
• Ortak Faaliyetler
• Tedarikçi Yönetimli Envanter (VMI)
• Tedarikçi Parkı (Supplier Park)
• Senkronize Üretim ve Sıralı Sevkiyat
• TZ Boyunca İzlenebilirlik (Tracking and Tracing)
• İşbirliğine Dayalı Tahmin Planlama ve İkmal (CPFR)
• Tedarik Zincirinin Modellemesi (SCOR)
• TZY Yazılımları Kullanımı
• 4PL Kullanımı (4PL)
5. TZY Yararları (SCM Benefits)
Süreç entegrasyonu ne kadar zorsa, bu entegrasyondan kazanç da o kadar fazla olacaktır. Bir firma yüksek verimlilikte çalışan ve rakiplerinin kuramadığı bir tedarik zinciri yapısı kurduğunda, önemli bir rekabet avantajı elde etmiş olacaktır. Peki tedarik zinciri entegrasyonu, üyelerine ne gibi yararlar sağlamaktadır? TZY, öncelikle zincirin parçası olan firmalar arasındaki işbirliğini artırmakta, riskleri azaltmakta ve gerçekleştirilen tüm lojistik faaliyetlerin verimliliğini yükseltmektedir. İkinci olarak ise zincir boyunca gereksiz fazlalıklar ve israflar ortadan kaldırılmaktadır. Başlıca yararlar aşağıda belirtilmiştir:
• Teslim performansının iyileştirilmesi % 15 – 28
• Envanterin azaltılması % 25 – 60
• Sipariş karşılama oranının iyileştirilmesi % 20 – 30
• Talep tahmin başarısı % 25 – 80
• Tedarik çevrim süresinin kısaltılması % 30 – 50
• Toplam lojistik maliyetlerin azaltılması % 25 – 50
• Verimlilik/kapasite kullanım oranı artışı % 10 – 20
• Hizmet düzeyinin ve kalitesinin artırılması
• Envanter üzerindeki kontrol düzeyinin yükseltilmesi
• Müşteri beklentilerinin karşılanması
• Operasyonel karmaşıklıkların yok edilmesi
• Gecikme ve beklemelerin en aza indirilmesidir.
6. Sonuç
Martin Christopher’in yorumuyla çağdaş dünyada REKABET, rakip şirketler arasında değil, rakip şirketlerin içinde bulunduğu tedarik zincirleri arasında yaşanacaktır. Çünkü zincirin en düşük maliyette, en yüksek kalitede ve en yüksek tepki hızında olması önemlidir. En hızlı, en güçlü, en iyi çözüm üreten, en uygun fiyatta en kaliteli hizmet verebilen belli sayıda şirketler zinciri ayakta kalacak ve başarılı olup pasta paylarını büyütecektir.
Kaynaklar:
Ballou, R. H. (2004), Business Logistics/Supply Chain Management, 5th edition, Pearson Prentice Hall.
CSCMP (2009)
Lambert, D. (2008), A Global View of Supply Chain Management, The University of Auckland Business Review, Volume 10 No. 2, p.31.
Long, D. (2003), International Logistics: Global Supply Chain Management, Kluwer Academic Publishers, ISBN: 1-4020-7453-0, Massachusett
Simchi-Levi, D., P. Kaminsky and E. Simchi-Levi (2003), Designing and Managing the Supply Chain: Concepts, Strategies and Case Studies, Second edition, Irwin Mc Grav Hill, Boston, MA.
T.C. Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü (2009)
von der Gracht, H. A. (2008), The Future of Logistics: Scenarios for 2025, Gabler Edition, ISBN: 978-3-8349-1082-0
Waters, D. (2007) (Ed.) , Global Logistics: New Directions in Supply Chain Management, Fifth Ed., The Chartered Institute of Logistics and Transport, 436 pp, ISBN: 978-0-7494-4813-4, London
Wisner, J.D., Leong, G.K. ve Tan K.C. (2005), Principles of Supply Chain Management: A Balanced Approach, Thomson- South-western.
Council of Supply Chain Management Professionals (CSCMP)